Żelazo jest bardzo istotnym mikroelementem w organizmie każdego człowieka, a jego niedobory mogą prowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych. Niedobory żelaza u dzieci – jak je rozpoznać? Które produkty zawierają go najwięcej?
Żelazo jest bardzo istotnym mikroelementem w organizmie człowieka, ponieważ stanowi składnik hemoglobiny, czyli białka krwi odpowiedzialnego za transport tlenu z płuc do wszystkich komórek organizmu oraz mioglobiny – białka mięśni, pobierającego tlen z krwi. Występuje również w wielu enzymach biorących udział w powstawaniu DNA, syntezie neuroprzekaźników w mózgu oraz procesach magazynowania i przetwarzania energii przez komórki. Jego niedobory mogą prowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych.
Zapotrzebowanie organizmu na żelazo
Zapotrzebowanie osoby dorosłej wynosi 18 mg żelaza dziennie u kobiet oraz 10 mg/dzień u mężczyzn. W przypadku dzieci zapotrzebowanie liczone jest na kg masy ciała: dla niemowląt w wieku 6-12 miesięcy 1mg/kg dziennie, u dzieci w wieku 1-3 lat wzrasta do 7 mg/kg/dzień (co jest prawie 4-krotnie wyższym zapotrzebowaniem niż u dorosłego).
Kobiety ciężarne mają również znacznie podwyższone zapotrzebowanie – wynosi ono aż 26 mg/dzień. Związane jest to z ogromnym znaczeniem tego pierwiastka w budowie układu nerwowego i rozwoju płodu. Zbyt mała ilość przyjmowanego żelaza zwiększa ryzyko poronienia, przedwczesnego porodu i niskiej masy urodzeniowej noworodka. Może prowadzić także do opóźnienia rozwoju fizycznego i umysłowego oraz obniżenia odporności.
Przyjmuje się, że dzieci donoszone, o prawidłowej masie urodzeniowej mają zapasy żelaza w organizmie wystarczające na około 4-6 miesięcy. W przypadku wcześniaków i dzieci z niską masą urodzeniową zapasy te wyczerpują się znacznie szybciej (ok. 2-3. miesiąca życia), a zapotrzebowanie wynosi aż 4 mg/kg/dzień.
Żelazo dostarczane wraz z pokarmem
Mleko matki zawiera wysoką zawartość łatwo przyswajalnego żelaza (ok. 0,5mg/l), dlatego rekomenduje się wyłączne karmienie piersią do 6. miesiąca życia, a po tym czasie należy zacząć rozszerzać dietę, aby dostarczać je również z pokarmów uzupełniających. Mieszanki mleka modyfikowanego są wzbogacane o żelazo (zawierają nawet 10-15 mg/l), jednak nie jest tak dobrze przyswajalne jak te z pokarmu kobiecego.
Żelazo dostarczane w produktach uzupełniających dzieli się na dwuwartościowe żelazo hemowe, które pozyskiwane jest z produktów pochodzenia zwierzęcego, o znacznie lepszej wchłanialności (ok. 20%) oraz żelazo trójwartościowe niehemowe, czerpane z produktów pochodzenia roślinnego, wchłaniane w 5%.
Produkty bogate w żelazo:
– podroby (wątroba wieprzowa i drobiowa) – według polskich zaleceń nie należy podawać ich dzieciom do 3. roku życia,
– mięso: wołowina, cielęcina, baranina, kaczka, królik
– ryby: łosoś, makrela atlantycka, sardele, dorsz oraz owoce morza
– nasiona roślin strączkowych: fasola, groch, ciecierzyca, soczewica
– produkty zbożowe: kasza jaglana, pęczak, brązowy ryż, płatki owsiane, płatki jęczmienne, kaszki mleczne/bezmleczne/wielozbożowe, kleiki, makarony pełnoziarniste, pieczywo graham
– żółtko jaj
– warzywa: brokuł, burak, natka pietruszki, bób, boćwina, fasolka szparagowa, groszek cukrowy, koper ogrodowy, szpinak, jarmuż
– suszone owoce: morele, śliwki, rodzynki, daktyle
– nasiona i ziarna: słonecznik, sezam, mak, pestki dyni
– orzechy: pistacje, laskowe, arachidowe, migdały, włoskie
Przy komponowaniu posiłków należy mieć na uwadze, że produkty bogate w witaminę C powodują lepsze wchłanianie żelaza, natomiast za ograniczenie wchłaniania tego pierwiastka odpowiedzialne są produkty mleczne bogate w wapń.
Przyczyny i objawy niedoboru żelaza
Przyczyną niedoboru żelaza może być spożywanie przez dziecko dużej ilości mleka krowiego, koziego lub sojowego – dzieciom do 1. roku życia nie powinno się w ogóle ich podawać (jedynie jako składnik potrawy), a powyżej 1. roku życia w ilości nie większej niż 700 ml na dzień. Przyczyny niedoboru żelaza mogą mieć podłoże zdrowotne – takie jak choroby układu trawiennego (celiakia i zakażenie Helicobacter pylori), przewlekłe krwawienia czy upośledzenie wchłaniania w jelitach. U niemowląt powodem może być także zbyt niska masa urodzeniowa, wcześniactwo lub przedłużająca się/bardzo nasilona żółtaczka.
Niedobór żelaza jest przyczyną anemii, czyli niedokrwistości. Do najczęstszych objawów tej choroby należą u niemowląt: zwiększone pragnienie, apatia, trudności w ssaniu, opóźnienie rozwoju. U starszych dzieci można zauważyć również:
– bladość skóry
– osłabienie, senność, szybka męczliwość
– brak koncentracji
– obniżenie odporności
– brak apetytu
– słaby przyrost masy ciała
– łamliwość paznokci i wypadanie włosów
– krwawienia z nosa
– zaburzenia rytmu serca
– suchość skóry
– spaczone łaknienie (apetyt na kredę, surowy ryż, glinę, krochmal)
Niedobory żelaza u dzieci – diagnostyka
Jeśli zauważone zostaną objawy niedoboru żelaza, to należy niezwłocznie skonsultować się z pediatrą. Diagnostyka rozpoczyna się od podstawowych badań krwi: morfologia, żelazo, ferrytyna.
W przypadku anemii występuje zmniejszona liczba czerwonych krwinek (RBC), niskie stężenie hemoglobiny (Hb/Hgb), mała objętość czerwonych krwinek (MCV) i hemoglobiny (MCH/MCHC).
Badanie żelaza to oznaczenie aktualnego stężenia żelaza w surowicy krwi, które może wahać się w zależności od pory dnia lub podczas infekcji organizmu, dlatego nie jest wiarygodnym badaniem w kierunku wykrywania niedoborów.
Ważnym parametrem jest natomiast stężenie ferrytyny, czyli magazynu żelaza oraz transferyny odpowiedzialnej za jego transport. W dalszej diagnostyce niezbędna jest również ocena całkowitej zdolności wiązania żelaza (TIBC) oraz stężenie rozpuszczalnego receptora transferyny w surowicy.
Niedobory żelaza u dzieci – leczenie niedokrwistości związanej z niedoborem żelaza
Podstawą leczenia jest przede wszystkim dieta bogata w żelazo. Włączenie preparatów żelaza podawanych w postaci doustnej w formie leku lub suplementów diety również jest pomocne. Podczas prawidłowego przyjmowania preparatów zgodnie z zaleceniami lekarza, parametry morfologii krwi szybko się poprawiają. Suplementację należy kontynuować przez około 4-6 miesięcy, ponieważ dopiero po dłuższym czasie uzupełniane są zapasy żelaza w organizmie. W przypadku, gdy pacjent nie toleruje dobrze preparatów żelaza podawanych doustnie lub wchłanianie jest mocno zaburzone, to podaje się je dożylnie.
Brak komentarzy